Whiplash: waarom blijft de pijn soms? (En wat je eraan kunt doen)

Een “whiplash” is een plotselinge slingerbeweging van de nek, vaak door een kop-staartbotsing. Meestal herstellen klachten binnen weken tot enkele maanden. Toch houdt een deel van de mensen langer nekpijn, stijfheid, hoofdpijn, concentratie- of duizeligheidsklachten. In deze blog leg ik uit wat er kan gebeuren in de nek, waarom pijn kan blijven, en wat een zinvolle aanpak is—in begrijpelijke taal en met literatuurverwijzingen.

Wat gebeurt er bij whiplash?

Facetgewrichten: vaak de boosdoener

De kleine gewrichten achter in de nek (facet- of “zygapophysaire” gewrichten) kunnen tijdens het ongeval overrekken. In klassieke studies met gecontroleerde zenuwblokkades bleek bij ongeveer de helft van de mensen met chronische post-whiplash nekpijn dat één of meer facetgewrichten de pijnbron waren [1]. Bij zorgvuldig geselecteerde patiënten kan radiofrequente behandeling (tijdelijk) verlichting geven [2]. PubMed+1

Spieren en weke delen

Bij een subgroep zien we met MRI vetinfiltratie in diepe nekspieren (zoals de multifidus). Dit past bij spier- en aanstuurveranderingen na het trauma en gaat samen met ernstiger/aanhoudende klachten [4]. PMC

“Niets te zien” op de scan zegt niet alles

Hoge-signaalveranderingen in banden (alar/transversaal ligament) voorspellen het herstel niet goed en zijn bij ongecompliceerde whiplash (WAD I–II) zelden helpend voor beleid [6]. BioMed Central

Waarom kan pijn aanhouden?

1) Verhoogde gevoeligheid van het zenuwstelsel

Na een whiplash kan het pijnsysteem gevoeliger raken. Dit merk je als prikkels die “vroeger niet pijnlijk waren” nu wel pijn doen, of als pijn zich uitbreidt. Systematische reviews tonen aanwijzingen voor centrale sensitisatie (zoals verlaagde pijndrempels en versterkte pijndoorvoer) bij chronische WAD [7,8]. Dit betekent níet dat “het tussen de oren zit”, maar dat het hele alarmsysteem te scherp staat. PubMed+1

2) (Neuro)inflammatie: ontstekingsreactie als aanjager

Kort na het letsel zijn bij sommige mensen ontstekingsstoffen in het bloed verhoogd. Dat hangt samen met gevoeligheid en veranderingen in de nekspieren [3]. Recent onderzoek laat bovendien tekenen van perifere neuro-inflammatie zien (o.a. rond zenuwstructuren) in de eerste weken na een whiplash; we leren nu beter welke patiënten hierdoor risico lopen op langdurige klachten [12]. PLOS+1

3) Sensorimotorische verstoring

Veel mensen krijgen problemen met proprioceptie (positiegevoel van hoofd/nek), oog-nek-samenwerking of balans. Een recente meta-analyse laat zien dat deze testen gemiddeld afwijkend zijn bij nekpijnpopulaties, waaronder WAD [5]. Zulke verstoringen kunnen duizeligheid/“unsteadiness” en pijn versterken, en zijn gelukkig goed te trainen. Nature

4) Vroege ziektelast en verwachtingen

De hoogte van pijn en beperkingen in de eerste weken, samen met factoren als koude-overgevoeligheid of stress/PTSS-symptomen, voorspellen het beloop. Tools zoals WhipPredict helpen risico’s vroeg in te schatten [11,12]. PubMed+1

Wat helpt in de praktijk?

Rustig blijven bewegen (niet vastzetten)

Richtlijnen adviseren actief herstel: uitleg, blijven bewegen binnen grenzen, en vroeg starten met gerichte oefeningen. Langdurige immobilisatie (bijv. een kraag) of het blijven zoeken naar “de” ene schade op beeldvorming werkt meestal averechts [9,10]. APTA Orthopedics+1

Oefenen in stappen (graded activity)

Bouw mobiliteit, kracht en uithoudingsvermogen op, afgestemd op jouw startniveau. Bij klachten van duizeligheid/instabiliteit horen sensorimotorische oefeningen (positiegevoel, oog-nek-coördinatie, balans). Dit kan thuis en/of met begeleiding.

Pijneducatie en stress/slaap aanpakken

Begrijpen waarom pijn kan blijven (en dat weefsel niet steeds “stuk” is) vermindert angst en overbescherming. Werk daarnaast aan slaap, stress en dagindeling; die beïnvloeden het alarmsysteem.

Medicatie en interventies

Medicatie kan tijdelijk ondersteunen, maar is zelden de hoofdpilaar. Bij duidelijke facet-bron en onvoldoende effect van conservatieve zorg kan een diagnostische blok en eventueel radiofrequente behandeling in de tweede lijn worden besproken [1,2]. Dit is geen universele oplossing, maar kan bij een geselecteerde groep helpen. PubMed+1

Veelgestelde vragen

“Moet ik een MRI?”Alleen als er alarmsignalen zijn (bijv. neurologische uitval) of als een specialist dit gericht inzet voor beleid. Bij ongecompliceerde WAD geeft MRI zelden antwoorden die het plan veranderen [6,9,10]. BioMed Central+2APTA Orthopedics+2

“Wat is mijn prognose?”De meeste mensen verbeteren in de eerste 6–12 weken. Heb je in de eerste weken hoge pijn/veel beperkingen, dan is het extra belangrijk om vroeg actief, uitleg- en copinggericht te behandelen; daarmee kun je het risico op aanhoudende beperkingen verkleinen [11,12]. PubMed+1

Kort samengevat

Whiplashklachten komen voort uit een combinatie van factoren: soms periferie (facetgewricht, spier), vaak ook gevoeligheid van het zenuwstelsel, soms (neuro)inflammatie, en geregeld sensorimotorische ontregeling. De beste kansen op herstel liggen in begrijpelijke uitleg, actief en stapsgewijs oefenen, en aandacht voor slaap/stress. Beeldvorming en “passieve” oplossingen hebben een beperkte rol; gerichte interventies zijn voor een subgroep.

Literatuur

1. Barnsley L, Lord SM, Wallis BJ, Bogduk N. The prevalence of chronic cervical zygapophysial joint pain after whiplash. Spine. 1995;20(1):20–26. PubMed

2. Lord SM, Barnsley L, Wallis BJ, Bogduk N. Percutaneous radiofrequency neurotomy for chronic cervical zygapophysial-joint pain. N Engl J Med. 1996;335(23):1721–1726. New England Journal of Medicine

3. Sterling M, Elliott JM, Cabot PJ. The course of serum inflammatory biomarkers following whiplash injury and their relationship to sensory and muscle measures. PLOS ONE. 2013;8(10):e77903. PLOS

4. Elliott JM, et al. The rapid and progressive degeneration of the cervical multifidus in whiplash: an MRI study of fatty infiltration. Spine. 2015;40(10):E694–E700. PMC

5. Särkilahti N, et al. Sensorimotor tests in patients with neck pain and its associated disorders: a systematic review and meta-analysis. Sci Rep. 2024;14:—. Nature

6. Vetti N, et al. Are MRI high-signal changes of the alar and transverse ligaments in acute whiplash injury related to outcome? BMC Musculoskelet Disord. 2010;11:260. BioMed Central

7. Van Oosterwijck J, Nijs J, Meeus M, Paul L. Evidence for central sensitization in chronic whiplash: a systematic literature review. Eur J Pain. 2013;17(3):299–312. PubMed

8. Stone AM, Vicenzino B, Lim EC, Sterling M. Measures of central hyperexcitability in chronic WAD: systematic review & meta-analysis. Manual Therapy. 2013;18(2):111–117. PubMed

9. Blanpied PR, et al. Neck Pain: Clinical Practice Guidelines (Revision 2017). J Orthop Sports Phys Ther. 2017;47(7):A1–A83. (open PDF via orthopt.org). APTA Orthopedics

10. Côté P, et al. (OPTIMa). Management of neck pain and associated disorders. Eur Spine J. 2016;25(1):7–23. PubMed

11. Walton DM, et al. Risk factors for persistent problems following whiplash injury: update of a systematic review & meta-analysis. J Orthop Sports Phys Ther. 2013;43(2):31–43. PubMed

12. Ritchie C, et al. External validation of a clinical prediction rule to predict recovery vs ongoing disability after acute whiplash. J Orthop Sports Phys Ther. 2015;45(4):242–250. PubMed